Whakatupu Mātauranga Māori hei manawa ora mō te katoa

Kura Raumati

He tuatahitanga tēnei kia waihangatia he karahipi rangahau, e te Kura Raumati, hei tautoko i ngā tauira Māori me te whakawhānui i ngā kawekawe e tika ana mo te mana taurite o te hauora manawa.

Kura Raumati 2024/25 - Ngā āheinga kohi pūtea

Kura Raumati 2023/24 tauira - https://youtu.be/jULNiusHksk

Kua whakaarahia e Pūtahi Manawa kia riro karahipi nā runga i te paearu torowhānui, kia kaua e aro atu ki ngā tukanga ā akoranga tuku iho, engari, i runga i te manawawera o te tauira kia whakawhanake i te ngā putanga Māori o te hauora manawa.

E ai ki a Tākuta Karen Brewer (Whakatōhea, Ngaiterangi), tētahi o ngā ringatohu Māori o Pūtahi Manawa, kua penei te āhua nā te mea he koretake rawa ngā taumata whakataurite kia kite atu te manawanui me te āheitanga o te tauira.

“I heria mai te nui o te tūtohi tukutuku o ngā wheako me ngā pūkenga āhua noho e kore e whakaata ai ki ngā tauwhaituhi mātauranga, engari he tino whakahirahira mo te rangahau me ngā mātanga hauora,” āna whakamahukitanga.

E ai ki a Tākuta Anuj Bhargava, kaiarahi o outreach me te mātauranga ki Pūtahi Manawa, i pātaitia te kaitono kia whakamārama atu te kaupapa me te whakamahuki atu he aha i hirahira ai ki a rātou.

“Me wātea ai te taha hinengaro me te taha tinana, me te tautoko o te whānau, mo tētahi kaupapa rangahau e pātata ana ki te wā kainga, tāpiri atu ki ō rātou ake hapori”.

He kairangahau a Erina Korohina (Ngāti Porou) o Te Pokapū mo te Hauora, ko ia hoki te kaiarahi Pou Ako o te kaupapa nei. Ko tāna i kī ai, kei whea mai te kounga o ngā kaitono.

“Ono tekau mā whitu ngā kaitono, mēna i a mātou kia ono tekau mā whitu ngā tūranga, ka riro mā rātou katoa”.

Te waihangatanga o ngā hononga ki te hāpori

Nā Tākuta Brewer i whakahaere tikanga mā tētahi o ngā ākonga me te tuku atu i ētahi kōrero matatau o te kaupapa Māori me te mahi o te tauira, hei kairangahau, ki ngā hāpori. Ko tā Tākuta Brewer, i whakahīhī pai ia ki te āheitanga o te tauira kia waihangatia tērā hononga mārika ki te hāpori.

“I te wā e rangahau ana, e wheako ana taku tauira i te hauora o te hāpori, i waihangatia e ia tērā momo whakawhanaungatanga ki ngā hāpori o Waikato mā Pūtahi Manawa, tērā momo whakawhanaungatanga i kore ai e Pūtahi Manawa te waihanga, tōmua atu”.

Ko ērā hononga ki te hāpori, kua whakatū ki ngā whakatakotoranga o ēnei karahipi. Āki atu ngā tauira kia noho rātou ki te kainga, mahi ai, kia rumakina ki ā rātou ake hāpori – ki reira te iho o tā rātou rangahau. Ka whakatairangatia e te tauira nei i ngā tikanga, i te mauri me ngā hononga ā ahurea ki ngā mahi, kia tiketike ai ko ngā tukanga rangahau me āna whakataunga.

Ko Fushia Tibble (Ngāti Porou) tētahi o ngā kaiwhiwhi karahipi, nāna i mahi ngātahi me Ngāti Porou Oranga ki te whai mātauranga o te ira CREBRF ki roto i te pūnaha o te rangahau hauora o te iwi.

“Mīharo rawa te kite kei reira te huarahi me te tukanga e taea ana i te taha Māori me te mātauranga o Ngāti Porou. He mea whakakipakipa mōku hei kairangahau o te ānamata,” te kī a Ms Tibble.

Te whakamana i ngā tauira me ngā kaupapa Māori

I tuwhera tēnei kaupapa ki ngā tauira me he whakapapa Māori, e whakakaupapatia ana te mātauranga hauora. I whakamaheretia tēnei kaupapa ki te whakatenatena i ngā kairangahau kia mahi ngātahi me ēra atu ākonga, o rātou hāpori, ngā maruwehi Māori me ngā kaiārahi.

E ai ki a Mrs Korohina, he pai ake te āhuatanga o te tuakana-teina i waenga i te tauira me tōna maruwehi, kia āhei mā te tauira te maruwehi e whakaako hoki. 

“Ka kōrerotia he tauira, engari he kairangahau kē – he kairangahau ka tika – na te mea i tākoha atu tā rātou mātauranga me ngā wheako ki tā mātou i mahi ai,” ko āna whakamahukitanga.

Waihangatia ā rātou mahi ki ngā tauira kei te whakamana i ngā kaupapa Māori me te whakawhānui ake i te rangahau e matapoporetia ai ngā tauira kei whakahaumakotia te kaupapa i ō rātou mātauranga ā iwi me ō rātou tukanga.

Āpiti atu ki tērā, ko tā Ms Tibble, ko tētahi o ngā whiwhinga matua o tēnei kaupapa, kua whai wāhi atu ngā tauira ki te whakanui i tō rātou whakapapa.

“I haumaru te noho Māori me te kore whakapāha”, e ai ki a Ms Tibble.

Te reanga hāere ake nei o ngā kaimahi Māori o te hauora–manawa

Ko te kī a Tākuta Brewer, ka whakahihiko tēnei kaupapa i te reanga hou o ngā kairangahau Māori me ngā kaimahi hauora e manaaki nei i ā rātou me he ohu aropā me te tūhononga tautoko.

“Ka rahurahutia e rātou mo ngā akoranga me ngā umanga wāheke,” āna whakamahukitanga. “Kua kore e taea te whakawā i te hirahira o ngā kaimahi hauora Māori – kātahi ngā taonga matahīapo ko rātou.”

Mo ngā whānau, he mea nui te wānanga tahi me ngā mātanga kia mārama pai rātou ki a koe, koira te mea nui kia kati te āputa o te mana taurite hauora–manawa mo ngai Māori. E whakaae ana a Mrs Korohina ki tēnei.

“Manahau ana ki taku mōhiohio ko tēnei te reanga kua ao ake hei mātanga hauora e uru atu ana ki ēnei mahi. Kia tūpato, e te ao,” tāna kī.

Iwa mano tāra, tekau wiki, kawekawe whānui

Kua riro ngā tauira i te iwa mano tāra ki te whakaahu i tā rātou rangahau mo te raumati – kua riro mo te tekau wiki. I te mutunga iho o te kaupapa, i puakina tētahi rīpoata whakaniko me ngā whakataunga o tā rātou kaupapa. I whiwhi hoki ngā tauira he moni e rite ana ki te pūtea noho kia kore ai te rangahau e taupā ki te ahumoni kōhuki.

Atu i te taunakitanga o tā rātou mahi, kua waihangatia tēnei karahipi kia kōpura te rētōtanga o te hiahia mo te rangahau, he hiahia mā ngā tauira kia kawe atu ki ngā umanga wāheke, rānei he koke whakamua ki ngā tohu.

“Mōhio pai au ki ēra tauira me taku pōhēhē kua kore rātou e āhei ana te mahi rangahau,” te kī a Tākuta Bhargava. “Ka kino te haere tēnei mea te tautoko.”

He hāpori o ngā mātauranga

I tīmatahia tēnei kaupapa ki tētahi wānanga i te marae, rima rā te roa, kia pakari ai te aropā me te tūāpapa ahurea.

“Te nuinga o mātou kāore anō kia tūtaki, engari i whakakotahi mai mātou; whakaaroharoha ana,” te kī a Tākuta Bhargava.

Ko te kī a Mrs Korohina, mīharo katoa te kanorau kei waenga i ngā tauira, kātahi anō ētahi ka tīmata i tā rātou umanga whare wānanga, ā, ko ētahi atu, kua whatutoto haere kē. Waihoki, te nuinga o rātou kua whakatipuria ki te marae, ā, kātahi anō ēra atu ka tīmata ki te ako i tā rātou tuakiritanga Māori.

“He ataahua te kite – te katoa o ngā tauira i tautokotia i a rātou ano,” tāna i kī ai.

I te mutunga iho o te kaupapa, i whakakotahi ai anō ngā tauira ki te whakaatu atu ā rātou kaupapa ki ngā ringatohu o Pūtahi Manawa, ētahi atu ringa rehe, me ā rātou whānau, e whakanui ana i ā rātou tutukitanga me ngā whakaakoranga nō rātou kē.

“Kātuarehe ā mātou kairangahau. Ko ngā mahi i tutuki i a rātou i roto i te ono wiki, anō te pai,” te kī a Mrs Korohina.

Kua mutu te raumati, engari anō mo te whakawhanaungatanga. Ka whakamanawatia rātou kia uru atu ki Pūtahi Manawa hei tauira, kia haere tonu tā rātou mahi, te hunga tautoko me ngā whakawhiwhinga.

“Ka mau te wehi. E whakahīhī pai ana ahau. Ki te whakarewa tēnei kaupapa kia puta whānuitia, e tino mīharotia ana au ki tērā,” te kī a Mrs Korohina.

E mea ana a Tākuta Bhargava ki te kaupapa nei “te mutunga kē mai o tēnei kaupapa a Pūtahi Manawa.”

“Mīharo te kite i ngā whakatutukinga a te tangata e whakapono ana ki āna mahi me tētahi atu e whakapono ana ki a ia anō.”